Örgütün Amacı: UN-HABITAT, Birleşmiş Milletler’de insan yerleşimleri faaliyetlerinin eşgüdümünü sağlamayı, sürdürülebilir insan yerleşimleri ve iskân programları konularında bilgi değişimi sunmayı ve kentlerde karşılaşılan sorunların çözümü yolunda ülkelere teknik yardım ve finansman desteği sağlamayı amaçlamaktadır.
Kuruluş Tarihi: 1978
Merkezi: Nairobi, Kenya
İcra Direktörü: Joan Clos
Üye Ülkeler: Cezayir, Burkina Faso, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Fildişi Sahilleri, Etiyopya, Gabon, Kenya, Mali, Mozambik, Nijerya, Ruanda, Sudan, Svaziland, Tunus, Zambiya, Finlandiya, Fransa, Almanya, İsrail, Norveç, İspanya, Türkiye, ABD, Antigua ve Barbuda, Arjantin, Brezilya, Şili, Küba, Grenada, Guatemala, Honduras, Jamaika, Venezüella, Arnavutluk, Ermenistan, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Afganistan, Bahreyn, Bangladeş, Çin, Hindistan, Endonezya, İran, Irak, Japonya, Pakistan, Kore, Suudi Arabistan, Sri Lanka
Türkiye’nin Üyelik Durumu: Türkiye, 2011-2014 dönemi için UN-HABITAT Yönetim Konseyi üyesi olmuştur.
Örgütün Tarihi: 1972 yılında Stokholm’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı’nda, insan yerleşimleri konusunda Birleşmiş Milletler (BM) tarafından bir konferans düzenlenmesi konusundaki tavsiye üzerine, 1976 yılında Vancouver’da gerçekleştirilen Habitat-I Konferansı’nın sonrasında, 1978 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Merkezi (UNCHS) kurulmuştur. Kurulduğu dönemde, dünya nüfusunun üçte ikisinin kırsal kesimde yaşıyor olması, dolayısıyla, kentleşme ve kentleşmeye bağlı sorunların henüz günümüzdeki öneme erişmemiş olması sebebiyle, UN-HABITAT’a düşük seviyede destek sağlanmıştır.
1996 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen Habitat-II Konferansı sonucunda UN-HABITAT’ın temel belgelerinden olan “Habitat Agenda” ile “İstanbul Deklarasyonu” kabul edilmiştir. Bu belgelerle, hükümetler, tüm vatandaşlara uygun iskân olanakları sağlamayı ve sürdürülebilir insan yerleşimlerini geliştirmeyi taahhüt etmişlerdir.
1997 ile 2001 yılları arasında, dünya nüfusunun yarısının kentlerde yaşamaya başlaması, UN-HABITAT’ın yeniden canlandırılmasına ve güçlendirilmesine neden olmuştur. Habitat-II Konferansı’ndan beş yıl sonra, 2001’de “İstanbul+5” olarak anılan “Yeni Binyılda Şehirler ve Diğer İnsan Yerleşimleri Deklarasyonu” kabul edilerek, BM Genel Kurulu tarafından UN-HABITAT’a “Habitat Agenda”nın uygulanması yönünde sürekli bir sorumluluk ve destek verilmiştir. Bu kapsamda, daha önce Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Merkezi (UNCHS) olarak bilinen UN-HABITAT’ın statüsü, 1 Ocak 2002 tarihinde BM Genel Kurulu’nun 56/206 sayılı kararıyla değiştirilmiş ve kuruluş, BM’ye bağlı bir “program”a dönüştürülerek, “Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı” adını almıştır. Bu karar, UN-HABITAT’ın rolünü ve fonksiyonunu güçlendirmenin yanısıra, sözkonusu kuruluşun en yüksek organı olan Yönetim Konseyi’nin de yetki ve statüsünü genişletmiştir. Sözkonusu kararın kabulü, UN-HABITAT’a, “2020 yılına kadar en az 100 milyon gecekondu sakininin yaşamının önemli ölçüde iyileştirilmesi" Bin Yıl Kalkınma Hedefine ulaşmak için hükümetlerden daha etkin yardım alma imkânı sağlamıştır.
UN-HABITAT’ın faaliyetlerini daha verimli hale getirmek amacıyla, 2007’deki UN-HABITAT 21. Yönetim Konseyi’nde 2008-2013 “Orta Vadeli Stratejik ve Kurumsal Plan” (MTSIP) kabul edilmiştir. UN-HABITAT, sonuç odaklı yönetim esasına dayalı olarak geliştirilen, “sürdürülebilir kentleşme” vizyonuna sahip Plan çerçevesinde belirlenen altı tematik alanda 2008 yılı itibarıyla faaliyet göstermeye başlamıştır. MTSIP’nin uygulanmasının Birleşmiş Milletler reformuna katkı sağlaması beklenmektedir.
2009’daki UN-HABITAT 22. Yönetim Konseyi toplantısında alınan karar uyarınca, UN-HABITAT’ın etkinliğini, verimliliğini, şeffaflığını ve hesap verebilirliğini arttırmak üzere, yönetim yapısının etraflıca incelenmesine ve bazı değişiklik önerilerinin belirlenmesine yönelik olarak “Yönetimin Gözden Geçirilmesi” süreci başlatılmış olup, süreç sonunda UN-HABITAT’ın örgüt yapısının değişmesi ihtimali bulunmaktadır.
UN-HABITAT’ın karar alma organı olan dört yıllığına seçilen 58 üyeli Yönetim Konseyi her iki yılda bir toplanmaktadır. Yönetim Konseyine yardımcı olmak ve UN-HABITAT’ın çalışmalarını yakından takip etmek ve yön vermek amacıyla, 24 Ekim 2001 tarih ve 2001/48 sayılı ECOSOC Kararıyla, UN-HABITAT Yönetim Konseyi’nin yardımcı organı olarak Daimi Temsilciler Komitesi (CPR) kurulmuştur. Komite, UN-HABITAT’a akredite BM üyesi ülkelerin temsilcilerinden oluşmaktadır.
UN-HABITAT, faaliyetlerini 5 ana birimi ve bölge ofisleri aracılığıyla yürütmektedir:
UN-HABITAT’ın teknik işbirliği programlarının ve projelerinin dünya genelinde yürütülmesini sağlamak üzere 3 bölge ofisi bulunmaktadır. Afrika ve Arap Ülkeleri Bölge Ofisi Nairobi’de, Asya ve Pasifik Bölge Ofisi Fukuoka’da, Latin Amerika ve Karayipler Bölge Ofisi Rio de Janerio’dadır. UN-HABITAT’ın, irtibatı sağlamak üzere, BM Genel Kurulu ve Sekretaryası için New York ve Cenevre’de, AB için Brüksel’de ofisleri bulunmaktadır. UN-HABITAT’ın ayrıca, Hindistan, Çin, Rusya Federasyonu, Ürdün, Kuveyt, Sırbistan, Kosova, Sri Lanka, İran ve Budapeşte’de de ofisleri mevcuttur.
Türkiye’nin Örgüt’le İlişkileri: Türkiye-UN-HABITAT ilişkileri dostane ve sorunsuz bir şekilde yürütülmektedir. UN-HABITAT’ın çalışmaları, UN-HABITAT nezdinde Daimi Temsilcilik olarak faaliyet gösteren Nairobi Büyükelçiliğimiz tarafından takip edilmektedir. Türkiye’nin Nairobi Büyükelçisi, aynı zamanda UN-HABITAT Daimi Temsilcisi olarak da görev yapmakta olup, ülkemizi UN-HABITAT Yönetim Konseyi’nin yardımcı organı olan Daimi Temsilciler Komitesi’nde temsil etmektedir. UN-HABITAT’in görev tanımında yer alan konuların ulusal eşgüdümü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Türkiye, 1996 yılında başarıyla gerçekleştirilen Habitat-II Konferansı’na evsahipliği yapmıştır. UN-HABITAT için bir dönüm noktası olarak değerlendirilen bahsekonu Konferans, UN-HABITAT’ın “herkese uygun bir iskan” ve “kentleşen dünyada sürdürülebilir insan yerleşimlerinin gelişimi”nin sağlanması hedeflerini ortaya koyan “Habitat Agenda” ile İstanbul Deklarasyonu'nun kabul edilmesine vesile olmuştur.
"Rafik Hariri UN-HABITAT Anı Ödülü" de 2010 yılında Başbakanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’a, 1994-1997 dönemindeki İstanbul Belediye Başkanlığı sırasındaki çalışmalarından ve 1996 yılındaki Habitat-II Konferansı’nı İstanbul’da başarıyla gerçekleştirmesinden ötürü verilmiştir.
1990’lı yıllarda oldukça iyi seviyede olan Türkiye - UN-HABITAT ilişkileri, 2010 yılı itibarıyla yeniden bir canlanma yaşamıştır. Ülkemizin UN-HABITAT’a artan ilgisi kadar, örgütü 10 yıl yöneten Tanzanya vatandaşı Anna Tibijuka sonrasında, İspanya’nın eski Ankara Büyükelçi olan Joan Clos’un yeni İcra Direktörü sıfatıyla iş başına gelmesi de, bu ilişkilerin canlanmasında etkili olmuştur. Türkiye’yi yakından tanıyan Joan Clos, göreve gelmesinden sonra müteaddit defalar ülkemize ziyaret gerçekleştirmiş ve üst düzey görüşmelerde bulunmuştur. Clos, TOKİ tarafından 4-5 Mart 2011 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen "Konut Kurultayı 2011"e onur konuğu olarak katılmıştır. Zamanın Bayındırlık ve İskan Bakanı Mustafa Demir, 10-13 Şubat 2011 tarihlerinde Kenya'ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret sırasında Joan Clos’la da görüşmüştür. Görüşmede, Türkiye ile UN-HABITAT arasındaki ilişkilerin sürekliliğinin sağlanabilmesine ve işbirliğinin geliştirilmesine yönelik hususlar ele alınmıştır.
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Kadir Topbaş da, Birlemiş Milletler Yerel Yönetimler Danışma Komitesi (United Nations Advisory Committee of Local Authorities - UNACLA) toplantısına katılmak üzere 10 Nisan 2011 günü Nairobi’ye gerçekleştirdiği resmi ziyaret sırasında, Joan Clos'un teklifiyle, yerel yönetimleri BM’de temsil eden ve yerel yönetimlerle UN-HABITAT arasında önemli bir köprü kabul edilen UNACLA’nın başkanlığına seçilmiştir.
Türkiye, 2011-2014 dönemi için UN-HABITAT Yönetim Konseyi üyesi olmuştur. UN-HABITAT Yönetim Konseyi oturumlarına, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı başkanlığındaki heyetler dönem dönem katılım sağlamaktadırlar. UN-HABITAT’ın çalışmalarına yön veren çok sayıda kararın kabul edildiği Yönetim Konseylerinde ülkemizin temsili, Yönetim Konseyi üyeliğimizle birlikte daha bir önem kazanmıştır.
Ülkemizin, sınırlı bir bütçeye sahip olması nedeniyle, daha ziyade en az gelişmekte olan ülkelere destek sağlayan UN-HABITAT aracılığıyla bu ülkelere bayındırlık alanında finansman desteği ve teknik yardım sağlaması imkanı bulunmaktadır. Zira, iskan finansmanı alanında yaptığı çalışmaları, uluslararası camiaya örnek teşkil eden TOKİ, UN-HABITAT tarafından müteaddit defalar ödüle layık görülmüştür. Ülkemiz, UN-HABITAT'ın gönüllü katkılardan oluşan ve örgütün işleyişini sağlayan ana bütçesine dönem dönem katkı yapmaktadır. UN-HABITAT’a yönelik son dönemdeki katkımız, BM Güvenlik Konseyi 2009-2010 dönemi geçici üyeliğine adaylığımız çerçevesinde gelişmekte olan ülkelere yönelik olarak uluslararası kuruluşlarla müştereken finanse edilebilecek projelerden biri olan Mombasa’daki bir gecekondu ıslah projesine TİKA aracılığıyla sağlanan 200.000 ABD Doları olmuştur.
UN-HABITAT’da çalışan Türk vatandaşı bulunmamaktadır. UN-HABITAT’ta şimdiye değin üç Türk vatandaşı çalışmış olup, bunlardan biri örgütün üst düzey yönetiminde görev de almıştır.
www.mfa.gov.tr/birlesmis-milletler-insan-yerlesimleri-programi.tr.mfa
